दोस्तों आज हम पढेंगे –भारत के राज्य तथा केन्द्र-शासित प्रदेश

भारत दक्षिण एशिया में स्थित भारतीय उपमहाद्वीप का सबसे बड़ा देश है। भारत भौगोलिक दृष्टि से विश्व का सातवाँ सबसे बड़ा देश है, जबकि जनसंख्या के दृष्टिकोण से चीन के बाद दूसरा सबसे बड़ा देश है।
भारत राज्यों का एक संघ है। इसमें 28 राज्य और 8 केंद्र शासित प्रदेश हैं। ये राज्य और केन्द्र शासित प्रदेश पुनः जिलों और अन्य क्षेत्रों में बाँटे गये हैं।
भारत के 28 राज्यों की पूरी सूची
क्र. सं. | राज्य | राजधानी | मुख्यमंत्री | राज्यपाल |
---|---|---|---|---|
1 | आंध्रप्रदेश | अमरावती | वाई.एस.जगन मोहन रेड्डी | बिस्वा भूषण हरिचंदन |
2 | अरुणाचल प्रदेश | ईटानगर | पेमा खांडू | बी.डी.मिश्रा |
3 | असम | दिसपुर | हेमंत विश्व शर्मा | जगदीश मुखी |
4 | बिहार | पटना | नीतीश कुमार | फागू चौहान |
5 | छत्तीसगढ़ | रायपुर | भूपेश बघेल | सुश्री अनुसुइया उइके |
6 | गोवा | पणजी | प्रमोद सावंत | सत्यपाल मलिक |
7 | गुजरात | गांधी नगर | भूपेंद्रभाई पटेल | आचार्य देव व्रत |
8 | हरियाणा | चण्डीगढ़ | मनोहर लाल खट्टर | सत्यदेव नारायण आर्या |
9 | हिमाचल प्रदेश | शिमला | जयराम ठाकुर | बंडारू दत्तात्रेय |
10 | झारखंड | रांची | हेमन्त सोरोन | रमेश बैस |
11 | कर्नाटक | बेंगलुरु | बसवराज बोमई | वजुभाई वाला |
12 | केरल | तिरुवनंतपुरम | पिनारयी विजयन | आरिफ मोहम्मद खान |
13 | मध्य प्रदेश | भोपाल | शिवराज सिंह चौहान | मंगू भाई पटेल |
14 | महाराष्ट्र | मुंबई | एकनाथ सम्भाजी शिंदे | भगत सिंह कोश्यारी |
15 | मणिपुर | इम्फाल | एन. बिरेन सिंह | पद्मनाभ बालकृष्ण आचार्य |
16 | मेघालय | शिलोंग | कॉनराड कोंगकल संगमा | तथागत रॉय |
17 | मिज़ोरम | आइज़ोल | पू जोरामथांगा | पी.एस. श्रीधरन पिल्लई |
18 | नागालैंड | कोहिमा | नेफियू रियो | आर.एन.रवि |
19 | ओडिशा | भुवनेश्वर | नवीन पटनायक | गणेशी लाल |
20 | पंजाब | चण्डीगढ़ | भगवंत मान | वी.पी. सिंह बदनोर |
21 | राजस्थान | जयपुर | अशोक गहलोत | कलराज मिश्रा |
22 | सिक्किम | गैंगटोक | पीएस गोलय | गंगा प्रसाद |
23 | तमिलनाडु | चेन्नई | एम.के स्टालिन | बनवारीलाल पुरोहित |
24 | तेलंगाना | हैदराबाद | के चंद्रशेखर राव | तमिलिसै सौंदरराजन |
25 | त्रिपुरा | अगरतला | माणिक साहा | रमेश बैस |
26 | उत्तरप्रदेश | लखनऊ | योगी आदित्य नाथ | आनंदीबेन पटेल |
27 | उत्तराखंड | देहरादून | पुष्कर सिंह धामी | गुरमीत सिंह |
28 | पश्चिम बंगाल | कोलकाता | ममता बैनर्जी | एल. गणेशन |
भारत के 8 केंद्र शासित प्रदेशों की पूरी सूची :
क्र. सं. | केंद्र शासित प्रदेश | राजधानी | मुख्यमंत्री | उप-राज्यपाल |
---|---|---|---|---|
1 | अंडमान और निकोबार द्वीप | पोर्ट ब्लेयर | NA | डी.के. जोशी |
2 | चंडीगढ़ | चंडीगढ़ | NA | वी.पी. सिंह बदनोर |
3 | दादरा और नगर हवेली एवं दमन और दीव | दमन | NA | प्रफुल पटेल |
4 | दिल्ली | दिल्ली | अरविंद केजरीवाल | अनिल बैजल |
5 | लद्दाख | NA | NA | राधा कृष्ण माथुर |
6 | लक्षद्वीप | कवरत्ती | NA | फारूक खान |
7 | जम्मू और कश्मीर | NA | NA | मनोज सिन्हा |
8 | पुडुचेरी | पुडुचेरी | वी नारायणसामी | किरण बेदी |
भारत के राज्य तथा केंद्र शासित प्रदेश महत्वपूर्ण तथ्य
- 2 जून 2014 को तेलंगना नामक एक राज्य का गढ़न किया गया था ।
- जनसंख्या के आधार या दृष्टि से देखा जाए तो इंडिया का सबसे बड़ा राज्य उत्तर प्रदेश और छोटा राज्य सिक्किम हैं
- उत्तर प्रदेश की राजधानी लखनऊ हैं ।
- क्षेत्रफल के आधार से देखा जाए तो इंडिया का सबसे बड़ा राज्य राजस्थान और छोटा राज्य गोवा हैं।
- राजस्थान का कुल क्षेत्रफल 342,239 km² हैं।
- राजस्थान की राजधानी जयपुर हैं ।
1 . भारत में कुल कितने राज्य हैं ?
उत्तर – पहले भारत में कुल राज्य 29 और केंद्र शासित प्रदेश 9 हुआ करते थे पर जो अब घटकर 28 हैं और 8 केंद्र शासित प्रदेश हैं ।
2 . भारत के केंद्र शासित प्रदेश में से कौन-सा छोटा और बड़ा प्रदेश हैं ?
उत्तर – केंद्र शासित प्रदेश में सबसे बड़ा प्रदेश अंडमान व नोकोबार द्वीप समूह हैं जो क्षेत्रफल के आधार से हैं और जनसंख्या के आधार से दिल्ली सबसे बड़ा प्रदेश हैं ।
केंद्र शासित प्रदेश में सबसे छोटा प्रदेश लक्षद्वीप हैं जो क्षेत्रफल और जनसंख्या दोनों के आधार से हैं ।
3 .भारत में कुल कितने जिले है ?
उत्तर– भारत में कुल 747 जिले हैं जो दिसंबर 2017 के हिसाब से हैं
भारत में सर्वाधिक जनसंख्या वाले महानगरों के नाम
स्थिति क्रमंग | महानगरों के नाम | उनके राज्यों के नाम |
1 | मुंबई | महाराष्ट्र |
2 | दिल्ली | दिल्ली |
3 | कोलकाता | पश्चिम बंगाल |
4 | कानपुर | उत्तर प्रदेश |
5 | बंगलुरु | कर्नाटक |
6 | हैदराबाद | आंध्र प्रदेश |
7 | पुणे | महाराष्ट्र |
8 | अहमदाबाद | गुजरात |
9 | चेन्नई | तमिल नाडू |
10 | सूरत | गुजरात |
11 | जयपुर | राजस्थान |
12 | लखनऊ | उत्तर प्रदेश |
13 | नागपुर | महाराष्ट्र |
14 | पटना | बिहार |
15 | रांची | झारखंड |
16 | इंदौर | मध्य प्रदेश |
17 | मेरठ | उत्तर प्रदेश |
18 | भोपाल | मध्य प्रदेश |
19 | वड़ोदरा | गुजरात |
20 | लुधियाना | पंजाब |
21 | भुवनेश्वर | उड़ीसा |
22 | आगरा | उत्तर प्रदेश |
23 | कोयंबतूर | तमिल नाडू |
24 | कोच्चि | केरल |
25 | विशाखापट्टनम | आंध्र प्रदेश |
26 | वाराणसी | उत्तर प्रदेश |
27 | राजकोट | गुजरात |
28 | मदुरई | तमिल नाडू |
29 | आसनसोल | पश्चिम बंगाल |
30 | जबलपुर | मध्य प्रदेश |
31 | इलाहाबाद | उत्तर प्रदेश |
32 | जमशेदपुर | झारखंड |
33 | धनबाद | झारखंड |
34 | अमृतसर | पंजाब |
35 | मैसूर | कर्नाटक |
36 | औरंगाबाद | महाराष्ट्र |
37 | विजयवाड़ा | आंध्र प्रदेश |
38 | शोलापुर | महाराष्ट्र |
39 | श्रीनगर | जम्मू और कश्मीर |
40 | रायपुुर | छत्तीसगढ़ |
41 | तिरुवनंतपुरम | केरल |
42 | गुवाहाटी | असम |
43 | चंडीगढ़ | चंडीगढ़ |
44 | कोज़ीकोड | केरल |
45 | ग्वालियर | मध्य प्रदेश |
46 | जोधपुर | राजस्थान |
47 | तिरुच्चि | तमिल नाडू |
48 | जालंधर | पंजाब |
49 | बरेली | उत्तर प्रदेश |
50 | हुबली | कर्नाटक |
51 | अलीगढ़ | उत्तर प्रदेश |
52 | कोटा | राजस्थान |
53 | मुरादाबाद | उत्तर प्रदेश |
54 | बिलासपुर, छत्तीसगढ़ | छत्तीसगढ़ |
55 | देहरादून | उत्तराखण्ड |
56 | गोरखपुर | उत्तर प्रदेश |
57 | जम्मू | जम्मू और कश्मीर |
58 | काकीनाडा | आंध्र प्रदेश |
59 | अमरावती | महाराष्ट्र |
60 | जामनगर | गुजरात |
61 | बीकानेर | राजस्थान |
62 | तिरुप्पूर | तमिल नाडू |
63 | मंगलौर | कर्नाटक |
64 | सांगली | महाराष्ट्र |
65 | भावनगर | गुजरात |
66 | अजमेर | राजस्थान |
67 | बोकारो | झारखंड |
68 | बेलगाम | कर्नाटक |
69 | पॉण्डिचेरी | पॉण्डिचेरी |
70 | कण्णूर | केरल |
71 | कोल्हापुर | महाराष्ट्र |
72 | सिलीगुड़ी | पश्चिम बंगाल |
73 | राउरकेला | उड़ीसा |
74 | गुंटूर | आंध्र प्रदेश |
75 | दुर्गापुर | पश्चिम बंगाल |
76 | नांदेड़ | महाराष्ट्र |
77 | गुलबर्ग | कर्नाटक |
79 | झांसी | उत्तर प्रदेश |
80 | सहारनपुर | उत्तर प्रदेश |
81 | वारंगल | आंध्र प्रदेश |
82 | खड़गपुर | पश्चिम बंगाल |
83 | गया | बिहार |
84 | कोल्लम | केरल |
85 | मथुरा | उत्तर प्रदेश |
86 | फिरोज़ाबाद | उत्तर प्रदेश |
87 | तिरुनेल्वेली | तमिल नाडू |
88 | उज्जैन | मध्य प्रदेश |
89 | जलगाँव | महाराष्ट्र |
90 | नेल्लौर | आंध्र प्रदेश |
91 | राजमंड्री | आंध्र प्रदेश |
92 | अहमदनगर | महाराष्ट्र |
93 | मालेगांव | महाराष्ट्र |
94 | कोरबा | छत्तीसगढ़ |
95 | अकोला | महाराष्ट्र |
96 | उदयपुर | राजस्थान |
97 | दावणगेरे | कर्नाटक |
98 | ईरोड | तमिल नाडू |
99 | वेल्लौर | तमिल नाडू |
100 | पानीपत | हरियाणा |